چرا دریاچه ارومیه خشک شد؟ - وبلاگ ویونا

به گزارش وبلاگ ویونا، عامل خشک شدن دریاچه ارومیه

یکی از موضوعات این سال ها راجع به عامل خشک شدن دریاچه ارومیه است که در بین مردم پراکنده شده و شاید همه ما ایرانی ها بعد از شنیدن خبر خشک شدن دریاچه این سوال را از خود پرسیده باشیم! دریاچه ارومیه به عنوان بزرگترین دریاچه داخلی ایران و البته با دارا بودن اکوسیستمی با ارزش در دنیا و ایران، همیشه برای دانشمندان، محققان، علاقه مندان به محیط زیست و البته بسیاری از افراد دیگر ارزشمند و نقطه حساسی بوده است. دریاچه ارومیه از سال 1346 به علت موقعیت و ویژگی های طبیعی و اکولوژیکی که دارد به عنوان پارک ملی به ثبت رسید. مجله خبرنگاران در این مطلب سعی می نماید تا دلایل خشک شدن دریاچه ارومیه را بیان و شرح دهد. امید است که با تدبیرهایی که اندیشمندان کشورمان انجام می دهند کم کم بتوانیم شاهد بازگشت و پر آب شدن این دریاچه قرمز رنگ شویم.

موقعیت دریاچه ارومیه

دریاچه ارومیه در میان استان های آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی قرار گرفته است. ارتفاع دریاچه 1300 متر از سطح دریا است. در گذشته میانه عمق دریاچه، حدود 6 متر بوده است. طول آن نیز به 120 کیلومتر و پهنایش به 15 تا 50 کیلومتر می رسید که مساحتی حدود 5000 تا 6000 کیلومتر مربع را شامل می شد. مساحتی که هم اکنون دیگر شاهد آن نیستیم. دریاچه ارومیه به همراه جزایر کبودان و قیون داغی از منطقه ها حفاظت شده محسوب می گردد. بعلاوه در یونسکو به عنوان منطقه حفاظت شده زیست کره به ثبت رسیده است.

در مجموع می توان 3 عامل را عامل خشک شدن دریاچه ارومیه دانست که شامل برداشت بیش از حد مجاز از منابع آبی حوضه آبریز دریاچه، توسعه بی رویه بخش کشاورزی در اطراف دریاچه با بهره برداری از آب های این حوضه و شاید در نهایت، تشدید تغییرات اقلیمی و وقوع خشکسالی در کنار دو عامل دیگر است.

عوامل خشک شدن دریاچه ارومیه

ایجاد سد

در راستا رودخانه هایی که در حوضه آبریز دریاچه ارومیه قرار گرفته اند، سد های بی شماری ساخته شده است. در آذربایجان غربی و ارومیه حدود 22 سد ساخته شده که 8 عدد از آن ها به بهره برداری رسیده است. در استان آذربایجان شرقی از بین 36 سد احداث شده حدود 22 سد به بهره برداری رسیده و 4 سد نیز در استان کردستان ساخته شده است. یعنی چیزی در حدود 62 د که حدود 34 سد از آن ها به بهره برداری رسیده و اندازه آب ورودی به دریاچه را کاهش داده است. در مجموع بر اساس برخی از آمارها می توان گفت که حدود 44 سد در طی 3 دهه گذشته بر روی حوضه آبریز دریاچه ارومیه ساخته شده است.

حفر چاه های غیر مجاز

در اطراف دریاچه ارومیه و حوضه آبریز دریاچه در طی این سال ها حدود 48 هزار حلقه چاه غیر مجاز حفر شده است که این موضوع باعث کاهش سطح آب های زیرزمینی و اندازه آب های زیرزمینی این منطقه شده است. در این منطقه حدود 680 هزار هکتار سطح در زیر کشت قرار گرفته است. برای مقایسه بیشتر اندازه بهره برداری از آب های زیرزمینی در این منطقه را در بین سال های گذشته مقایسه می کنیم. در سال های 52 ـ 1351 این اندازه معادل 697.7 میلیون متر مکعب بوده در حالی که در سال های 93 ـ 1392 میزان بهره برداری به 2401.6 میلیون متر مکعب یعنی چیزی در حدود 3.5 برابر سال های قبل رسیده است.

افزایش دمای هوای جهانی

در واقع در این دو دهه گذشته دمای هوای کره زمین به اندازه 2 درجه سانتی گراد افزایش یافته که باعث کمبود بارش های فصلی و تشدید بحران افزایش گرمای هوا شده است. با این حال این موضوع را به عنوان عامل خشک شدن دریاچه ارومیه نمی توان در نظر گرفت. چرا که آمارهای بارش سالانه در حوضه آبریز دریاچه ارومیه در مدت 50 سال اخیر بیان می نماید که در این حوضه ما شاهد کاهش چشمگیر بارندگی نبوده ایم. میانه بارندگی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه نزدیک به 351 میلی متر است. این اندازه تنها در 3 سال متوالی 1377 تا 1379 کاهش پیدا کرد و به زیر خط نرمال بارندگی منطقه رسید. اما در دیگر سال ها، اندازه بارش در حد نرمال بوده است. پس افزایش دمای هوا و کاهش بارندگی را نمی توان به عنوان عامل خشک شدن دریاچه ارومیه دانست.

جاده میان گذر دریاچه ارومیه

در سال های اخیر احداث جاده ای غیر اصولی از میان دریاچه ارومیه باعث دو نیم شدن دریاچه ارومیه شده که برخی از کارشناسان اذهان داشته اند این موضوع نیز می تواند عامل خشک شدن دریاچه ارومیه باشد. این کارشناسان گفته اند که این جاده در فرایند طبیعی دریاچه اختلال ایجاد نموده و در کنار عوامل دیگر باعث خشک شدن دریاچه ارومیه شده است.

برای نجات دریاچه ارومیه چه کارهایی می توان انجام داد؟

عوامل خشک شدن دریاچه ارومیه را در بالا ذکر کردیم. هم اکنون این سوال پیش می آید که آیا می توان این وضع و بحران دریاچه ارومیه را از بین برد و رونق روزگاران گذشته را به آن برگرداند. برای این منظور افراد متعددی راهکارهای مختلفی بیان کرده اند. در این میان یکی از این راهکارها به توضیح زیر است. به گفته مهندس مرتضی حقوقی، عضو هیات رئیسه جامعه مهندسی مشاور و رئیس کمیته محیط زیست این مجمع، برای نجات این دریاچه باید سدهایی که بر روی رودخانه های آبریز دریاچه ساخته شده باز شوند و آب آن ها به درون دریاچه جاری گردد. بعلاوه صرفه جویی در مصرف آب در زمینه کشاورزی منطقه هم می تواند از مهم ترین عوامل نجات دریاچه ارومیه دانست. بعلاوه باید از حفر چاه های غیر مجاز جلوگیری کرد. چاه های احداث شده نیز باید شناسایی و از برداشت بی رویه آب ها به وسیله این چاه ها جلوگیری گردد.

آیا دریاچه ارومیه خشک خواهد شد؟

در واقع به علت تمام عواملی که در بالا ذکر شد، هم اکنون یک سوم سطح آب دریاچه کاهش یافته و خشک شده است. اگر این فرایند ادامه پیدا کند در سال های آینده شاهد خشک شده کامل این زیست کره و نابودی کامل آن خواهیم بود.